سیر تحوّل فضاهای شهری سنّتی در شهرهای ایرانی - اسلامی؛ قبل از مدرنیسم تا پست مدرن

اسلام يك تمدن، فرهنگ و پيام اصلاح همراه با دانش است و شهرهاي اسلامي نيز بارزترين تظاهرات آن مي باشند. در چهار دوره (زوال امپراطوري روم،اوايل عصر ميانه، شهرنشيني زياد و اواخر عصر ميانه) تكاملي كه شهرهاي اروپايي در فاصله قرون 3 تا 16 از سر گذرانده اند، مطالعه شهرهاي اسلامي در دوره هاي دوم و سوم يعني در فاصله قرون 9تا 13 ميلادي اهميت زيادي دارد.در اين دوران بارزترين ويژگي كه هويت جداگانه ايي به شهرهاي اسلامي نسبت به شهرهاي اروپايي بخشيد، مفهوم و استفاده از فضاهاي عمومي ،محلي و مالكيت ها در شهرهاي اسلامي است. شهرهاي ايراني در دوره هاي اوليه ورود اسلام به اين قلمرو به همان شكل اوليه (كهن دژ،شارستان و ربض) به حيات خود ادامه مي دادند تا اينكه اسلام بتدريج ويژگي هاي خود را بر اين شهرها ديكته كرد، اين تمدن وفرهنگ به دو روش « توليد عناصر جديد در شهر» و « تكامل وتغيير عناصر قديمي»، شهرهاي ايراني را دستخوش تحول كرده و به نوعي آن ها را تبديل به شهرهاي ايراني- اسلامي كرد. اين تغييردر پنج مرحله شهرنشيني تحت عنوان پنج سبك خراسان ،رازي، آزري،اصفهان و تهران از سال 600 تا 1900 ميلادي صورت پذيرفت. در اين مقاله فرايند تحول شهر ايراني- اسلامي قبل از ورود مدرنيسم در دو مرحله كه يكي به عنوان مرحله گذار (600 تا 1500 م ) و ديگري مرحله حيات دوباره (1500 تا 1920) ناميده مي شد، موراد تجزيه وتحليل قرار گرفت .اما از سال 1920 به بعد با ورود ديدگاه مدرنيسم به عرصه برنامه ريزي و طراحي شهري شهرهاي ايراني- سلامي اين شهرها دستخوش تحولات زيادي شدند كه از جمله آن مي توان به تخريب ساختار محله هاي شهري، تغيير هويت ميدان ها و تغيير فرم فضايي بازار اشاره كرد. طرح ها و الگوهاي مدرنيستي كه اين تغييرات را در شهرهاي ايراني – اسلامي بوجود آورده بودند شبيه به طرح ها و الگوهاي پست مدرنيستي هستند ،اما برنامه ريزان پست مدرن با تكيه بر نظرخواهي ومشاركت مردم در راه حل ها سعي در انعطاف پذيرتر كردن طرح ها دارند. اين ويژگي در شهرهاي اسلامي مي تواند نوعي برگشت به الگوهاي سنتي شهر اسلامي را تقويت كند. در مجموع نتايج متعددي از اين پژوهش بدست آمد كه از جمله آن ها مي توان به اين دست آوردها اشاره كرد كه ؛ شهرهاي اسلامي در ارتباط و در تمايز با شهرهاي اروپايي به هويت جداگانه اي رسيده اند كه البته اين روش نمي تواند لازمه هويت يابي هر نوع شهري باشد و همچنين اين نتيجه مهم كه فضاهاي شهرهاي ايراني-اسلامي تحت تاثير مستقيم وقايع تاريخي، سياسي، اقتصادي و اجتماعي اين سرزمين تكامل يافتهاند و ....

شهر اسلامی ، شهر ایرانی-اسلامی ، فضای شهری ، مدرنیسم ، پست مدرنیسم