جستاری در ساختارشناسی طرح و نقش تذهیب¬های قرآنی عصر تیموری موجود در موزه¬¬ آستان قدس رضوی

هدف پژوهش: این پژوهش با هدف بررسی تذهیب¬های قرآنی عصر تیموری محفوظ در موزه¬ آستان قدس رضوی و ضمن شناسایی آرایه¬های قرآنی همچون: شمسه، دعای افتتاح، سرلوح¬، صفحات متن(حاشیه¬ی صفحات)، نشان¬آیات( جزء- سجده- حزب)، گل¬آیه¬ها، فهرست سوره ها و صفحات ختم، به نحوه¬ی صفحه¬آرایی و ساختارشناسی فرم نقوش و رنگ می¬پردازد. از طرفی مطالعه در این زمینه به منظور دست¬یابی به آرمان والایی است که در اطلاعات کتب آموزشی رشته¬ی هنر تذهیب و ارتقاء نظام آموزش هنری ایران کمتر به¬آن توجه شده است. روش پژوهش و جامعه آماری: پژوهش پیش¬رو به روش پیمایشی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی مورد ارزیابی واقع گشته و جمع¬آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه¬ای و گردآوری تصاویر به صورت میدانی از موزه¬های موردنظر صورت گرفته است. با مطالعه آثار قرآنی موزه آستان قدس رضوی و مصلحت¬اندیشی با کارشناسان خبره این بخش، 7 نسخه نفیس سند¬دار مرتبط با عصر مذکور و زمینه مطالعه پژوهش حاضر به روش هدفمند منتخب گردید. با مشاهده این نسخ، ویژگی¬های آرایه¬های آن مشخص شده است. یافته¬های تحقیق: یافته¬ها نشان داد ساختار عناصر بصری شامل انواع نقوش تزئینی اسلیمی، ختایی، هندسی، خوشنویسی است. نقوش اسلیمی با 38.8% بیش¬ترین نقوش تزئینی را دربردارد، گل¬های ختایی22.4% و 3.4%نقوش هندسی و 27.3% توزیع خوشنویسی در صفحه است. صفحه¬آرایی به صورت 3کتیبه¬ای، 5کتیبه¬ای و 6کتیبه¬ای ساختاربندی شده است. صفحات به طور میانگین با تقسیمات طلائی آراسته و تدوین شده¬اند. لاجورد و طلا غالب¬ترین رنگ¬های به کاررفته در این آثار است. نتیجه¬گیری: با توجه به اینکه موزه¬ آستان قدس رضوی، از جمله کلکسیون¬های عظیم در جهان است و قرآن¬های مذهب فاخر و نفیسی را در خود گنجانده است. نسخ قرآنی عصر تیموری در آن از ویژگی خاصی برخوردار است از جمله آن استحکام، منطق، نظم و ریتم، تقارن، ترکیب¬بندی¬های سامان¬دهی شده، صفحه¬آرایی¬هایی بر مبنای تناسبات طلائی از جمله مؤلفه¬های برجسته نسخ مورد مطالعه هستند. از این رو شناختن ساختار فرمی عناصر تزئینی-بصری و عناصر نوشتاری و به¬کارگیری آن¬ها در قرآن¬آرایی لازمه¬ی فهم دقیق از اصالت نقوش است. از نقوش تزئینی اصیل مانند اسلیمی، ختایی، هندسی و خطوطی همچون نسخ، محقق و غیره در آراستن قرآن¬های تیموری مورد مطالعه بهره¬برده شده است که بیانگر مشخصه¬های اصلی تذهیب¬های قرآنی عصر تیموری می¬باشد و استفاده از این عناصر آنالیز شده در تثبیت و تحکیم مبانی فکری نظام آموزشی هنری کشور نقش¬بسزایی می¬گذارد.

عصر تیموری، تذهیب¬های قرآنی، موزه آستان قدس رضوی، ساختارشناسی تذهیب