تاملی بر پدیده مهاجرت در شهر قم: فرصتها و چالشها

در سایه رشد شتابان و افسارگسیخته مناطق شهری، مهاجرت بعنوان یک پدیده فراگیر در بین جوامع، با گسترش فرایند شهرنشینی هر روز ابعاد پیچیده تری به خود می گیرد. پدیده مهاجرت که متاثر از عدم تعادل های منطقه ای در پهنه سرزمینی می باشد خالق برخی از مهمترین معضل ها و مسایل در جوامع شهرنشین به شمار می آید که گاهاً توسعه شهری را نیز تحت الشعاع خود قرار داده است. تحرک جمعیتی بعنوان حرکتی اثرگذار در جامعه از شاخص های مهم تغییرات عددی و ساختی جمعیت هر منطقه محسوب می¬گردد که بدلیل ارتباط مستقیم با ساخت فضایی-اجتماعی مناطق، اثرات عمیقی در ساختار کالبدی، شیوه معیشت و الگوهای زندگی ساکنین از خود بر جای می¬گذارد. بررسی تحولات این پدیده چند¬بعدی از منظرهای متفاوت موجب گردید تا پژوهش حاضر با توجه به منابع اسنادی و کتابخانه¬ای، با رویکردی تحلیلی- توصیفی، شناسایی فرصت¬ها و چالش¬های مهاجرت در شهر قم را جهت اتخاذ سیاست¬های مطلوب در نظام برنامه¬ریزی¬شهری توسط برنامه¬ریزان و مدیران شهری در فرایند تصمیم¬سازی و تصمیم¬گیری در دستور کار خود قرار دهد. نتایج نشان می¬دهد چالش¬های مهاجرت در قم در قالب پیامدهای جمعیتی ( برهم خوردن ترکیب سنی و ساختمان جمعیتی مناطق مهاجرفرست)، پیامد¬های اقتصادی (ایستایی اقتصادی مبدا، رواج مشاغل کاذب در مقصد)، پیامدهای اجتماعی (رکود اجتماعی- فرهنگی مبدا، عدم مشخص¬بودن پایگاه اقتصادی- اجتماعی مهاجران، افزایش زمینه ایجاد آسیب¬ها، ناهنجاری¬ها و انحرافات اجتماعی، کیفیت پایین زتدگی) پیامدهای رفتاری (بیگانه بودن مهاجران، احساس بی¬هویتی، احساس تنهایی و از دست¬دادن اعتماد به نفس، درون¬گرایی و افسردگی، افزایش خشونت ناشی از محیط و فشارهای روانی در خانوده¬های مهاجرین) پیامدهای اخلاقی (ضعف اعتقادات و جایگزینی ارزش¬ها با الگوهای ضدارزشی) و محیطی (حاشیه¬نشینی، ایجاد الگوهای متضاد و غیر متعارف در بافت شهری) خلاصه می¬شوند. در نقطه مقابل از مهاجرت می¬توان بعنوان یک فرصت یاد کرد. مهاجرت¬های آموزشی و روانه شدن مهاجرین به سمت تحصیلات عالیه موجب سرمایه¬گذاری در تربیت نیروی انسانی می¬گردد. افزایش تعامل فرهنگی، اختلاط فرهنگی موجب تقویت و غنای فرهنگی در مقصد می شود. بسط عناصر، نهاده ها و دستاوردهای فکری، هنری، اشاعه فرهنگی و تبادل الگوهای فرهنگی توسط نخبگان، کارکردهای مثبت اقتصادی، تامین نیروهای انسانی از دیگر فرصت هایی است که ایجاد می شود. افزایش امید به زندگی، ارتقا ظرفیت های گوناگون اجتماعی، گذراندن اوقات فراغت، افزایش مشارکت، آگاهی و بینش سیاسی، افزایش دسترسی کمی - کیفی به امکانات و خدمات، افزایش تحرک اجتماعی و تبع آن رشد و شکوفایی استعدادها و خلاقیت های فردی از دیگر فرصت هایی است که برای مهاجرین در مقصد ایجاد می گردد.

پدیده مهاجرت، قم، فرصت¬ها، چالش¬ها