از محبت تا عشق عرفانی

از محبت تا عشق عرفانی )سیر دگرگونی مفهوم عرفانی محبت از آغاز تا قرن ششم( چکیده : نخستین بارقهی مفهوم محبّت عرفانی را در کلام رابعه عدویّه از زنان عارف قرن دوّم میتوان یافت. در تفاسیر آیات قرانی مربوط به محبت، پیش از وی مفسران و برخی صوفیان از دوستی و محبّت خداوند سخن گفته بودند امّا رابعه از ایشان فراتر رفت و با عباراتی پرشور از محبّت مؤمن به خدا سخن گفت. این خود مقدّمهای شد که عرفا در قرون بعد به این مفهوم با وسعت نظر بیشتر و با بیان عاشقانهتری بپردازند. بدین ترتیب واژهی عشق در قرون بعد به جای واژهی محبّت نشست. به رغم مخالفتهای بسیاری از فقها مانند قشیری با کاربرد لفظ عشق؛ حلاج، جنید، بایزید بسطامی و احمد غزالی و... از آن استفاده بردند و دوستی خلق و خدا را با زبان رمزی به صورت مناسبات عاشق و معشوق بیان کردند. جستجوی سیر تاریخی تحول معنایی محبت و چگونگی جایگزین شدن واژهی عشق به جای آن در متون معتبر عرفانی از آغاز تا قرن ششم سوال اساسی و محدودهی این تحقیق است. بررسی این دگرگونی که ناشی از دیدگاه تازهی عرفا به الهیات و جهان است، می تواند راهگشای پژوهشگران در شناخت بیشتر عرفا و سیر اندیشگی آنان باشد.

کلیدواژهها: محبّت، عشق، عرفان، رابعه، بایزید، حلاج