بررسی اخلاقی، فقهی و حقوقی شبیه سازی انسان

مقدمه: تولّد انسان غير از روش معمول آن، از آرزوهايي بود كه بشر از ساليان دور در فكر تحقّق آن بوده است. شبیه¬سازی انسان و احتمال ایجاد نسل از طُرُق غیرجنسی، از جمله مسائل ناپیدای فقه و حقوق است که احکام اخلاقی، شرعی و حقوقی آن، بررسی بیش¬تری را می¬طلبد. روش: در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بهره¬گیری از کُتُب و مقالات علمی، قوانین و رویّه¬ی قضایی، در صدد بررسی موضوع برآمده¬ایم. یافته¬ها: این مقاله، شبیه¬سازی انسان را از چند منظر و به شرح ذیل مورد بررسی قرار می¬دهد: 1- علم ژنتیک: شبيه¬سازى به سه روش شبيه¬سازى عضو، هم¬سان طلبى و شبيه¬سازى با سلّول تخمك لقاح نيافته انجام می-گیرد. 2- فقهی و شرعی: فقهای معاصر، متّفقاً شبیه¬سازی حیوانات را جایز می¬دانند؛ ولی بیش¬ترِ علمای اسلامی، اصل شبیه¬سازی انسان را جایز دانسته و برخی نیز به حکم ثانوی و به¬دلیل مفاسدی که در پِی دارد، آن¬را جایز نمی¬شمارند. 3- دیدگاه اعتقادی: زمانی¬که خبر شبیه¬سازی انسان اعلام شد، برخی از علمای مسیحی و اسلامی این عمل را دخالت در کار خداوند دانستند که این موضوع با دلایل عقلی، نقلی و آیات قرآنی رد شده است؛ لذا شبیه¬سازی را دخالت در کار خدا شمردن، از منظر اسلامی به هیچ وجه صحیح نیست. 4- دیدگاه اخلاقی: فلاسفه¬ی اخلاق و اندیشمندان این عرصه نیز در محکومیّت شبیه¬سازی انسانی به ادلّه¬ای از جمله نقض کرامت ذاتی انسان، تولید لشکری از انسان¬های بی¬فکر و تُهی از اندیشه، استفاده¬ی ابزاری از انسان، از بین رفتن برخی جنین‌ها به¬صورت ناخواسته و... تمسّک جسته¬اند. 5- دیدگاه اجتماعی و روان¬شناختی: دلایلی از جمله پایان نقش مردان در زادوولد، به¬هم خوردن توازن جنسیّتی، رواج بردگی، بی¬هویّتی افراد و... علیه شبیه¬سازی اقامه شده است. 6- دیدگاه حقوقی: وضعیّت حقوق مدنی اطفال شبیه¬سازی شده شامل اهلیّت، تابعیّت، محرمیّت، اسناد سجلّی، نام خانوادگی و ارث مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت که در ادامه، نتایج آن بیان می¬گردد. نتایج: 1- تولید مثل انسان از طریق شبیه¬سازی، خلق انسان و دخالت در کار خداوند متعال نیست. 2- علی¬رغم این¬که بیش¬ترِ فقها وجود نکاح و انجام نزدیکی میان زوجین را برای مشروعیّت نسب لازم دانسته¬اند، برخی از فقها تولید مثل از طریق شبیه¬سازی را مشروع تلقّی نموده¬اند. لذا بر اساس این عقیده، نسب اطفال شبیه¬سازی شده مشروع تلقّی می¬شود. موضوع مهمّی که در این¬جا مطرح می¬شود این است که اطفال شبیه¬سازی شده، تک والدی هستند. عدّه¬ی دیگری از فقها، اطفال شبیه¬سازی شده را مانند فرزندان رضاعی، به شُبه و نامشروع تلقّی نموده¬اند. 3- با وحدت ملاک از رأی وحدت رویّه¬ی شماره¬ی 617 مورّخ 3/4/1376 هیأت عمومی دیوان عالی کشور که درخصوص تکلیف پدر عرفی (زانی) به انجام فعّالیّت نسبت به فرزند مشروع صادر شده، به¬نظر می¬رسد پدر یا مادر عرفی (درصورتی¬که شبیه¬سازی مشروع تلقّی نشود) عهده¬دار حضانت طفل شبیه¬سازی شده خواهد بود و اگر شبیه¬سازی را مشروع تلقّی نمائیم، به طریق اولی حضانت او بر عهده¬ی پدر یا مادر است. 4- صَرفِ¬نظر از این¬که شبیه¬سازی مشروع است یا خیر، طفل شبیه¬سازی شده با پدر یا مادر (کسی¬که از سلّول او گرفته شده) محرم بوده و این محرمیّت مانع نکاح به¬شمار می¬رود. 5- با فرضِ مشروعیّت نَسَبِ طفل شبیه¬سازی شده، درصورتی¬که پدر (کسی¬که از سلّول غیرجنسی او به¬وجود آمده است) دارای تابعیّت ایرانی باشد یا پدر یا مادر او در داخل ایران متولّد شده باشند، آن طفل ایرانی محسوب می¬شود. هم¬چنین با فرض رضاعی یا غیرمشروع بودن نسب، با توجّه به وحدت ملاک، نامشروع بودن و وجود ارتباط عرفی میان طفل شبیه¬سازی شده و پدر عرفی (مانند اطفال متولّد از زنا)، این اطفال به استناد رأی وحدت رویّه¬ی دیوان عالی کشور، ایرانی تلقّی می¬شوند. 6- درخصوص نام خانوادگی نیز مانند تابعیّت درصورتی¬که نسب طفل را با پدرش مشروع ندانیم، باز هم از رأی وحدت رویّه استفاده کرده و نام خانوادگی پدرِ عرفی را بر او می¬نهیم. اسناد سجلّی نیز وضعیّتی مانند تابعیّت و نام خانوادگی دارد. 7- اطفال شبیه¬سازی شده در مورد اهلیّت تمتّع و استیفاء، هیچ تفاوتی با سایر اشخاص ندارند. 8- درصورتی¬که نَسَبِ اطفال شبیه¬سازی شده را مشروع تلقّی نمائیم، در ارث با پدر یا مادر عرفی و دیگر منسوبین مانند سایر افراد هستند و درصورتی¬که به عدم مشروعیّت شبیه¬سازی اعتقاد داشته باشیم، طفل از پدر یا مادر و دیگر اقوام آن¬ها ارث نمی¬برد. با این وجود در صورت ازدواج، با همسر و فرزندان شرعی خود ارتباط توارث خواهد داشت.

شبیه سازی، اخلاق، حقوق، شرع