اوپک و اثر نوسان‌های بهای نفت بر کشورهای حوزه خليج فارس

امروزه اقتصاد جهاني ارتباطي تنگاتنگ و مستقيم با موضوع نفت و قيمت آن دارد و نفت به عنوان ارزان‌ترين و پرمصرف‌ترين منبع انرژي موجود اهميتي استراتژيک يافته است. خليج فارس نيز با دارا بودن بيش از 60% منابع نفت جهان و توانايي و ظرفيت بالاي استخراج و تأمين انرژي مورد نياز بازارهاي انرژي جهان مورد توجه جامعه جهاني قرار دارد. با توجه به افزايش فزاينده تقاضاي جهاني نفت كه بر طبق برآوردهاي آژانس بين المللي انرژي در سال 1998، تا سال 2020 بالغ بر 111 ميليون بشکه در روز خواهد بود، سازمان اوپك و از اين ميان توان کشورهاي عربستان، عراق، ايران، کويت، امارات متحده عربي و قطر در عرضه نفت كه در حال حاضر در مجموع حدود 49.8% ميزان تقاضا برآورد مي‌شود حائز اهميت ويژه‌اي است. به ويژه كه از ذخاير قطعي اثبات شده نفت در جهان که در حدود 900-1000 ميليارد بشکه است، 700 ميليارد آن سهم اعضاي سازمان اوپك است که بيشتر آن متعلق به كشورهاي حاشيه خليج فارس مي‌باشد. هر گونه اختلال در استخراج و عرضه نفت موجب بروز نابساماني‌هاي بزرگ در کشورهاي صنعتي از يک سو و زمينه‌ساز پيدايش ناهنجاري‌هاي سياسي و نابساماني‌هاي اقتصادي در کشورهاي حاشيه خليج فارس از سوي ديگر مي‌شود. با افزايش قيمت نفت و عبور آن از سقفي مشخص سه مسئله جديد بروز خواهد كرد كه عبارتند از 1- توجيه پذيري اقتصادي بکارگيري تکنولوژي‌هاي جديد و پر بازده‌تر در کشورهاي توليدکننده نفت که اين امر خود مستلزم سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم و بلند مدت و نيز جلب همکاري شرکت‌هاي بين‌المللي صاحب تکنولوژي روز است، در نتيجه هزينه توليد به ازاي هر بشکه نفت نيز به ميزاني افزايش خواهد يافت که پيش از اين اقتصادي به نظر نمي‌رسيد. 2- سرمايه‌گذاري کشورهاي صنعتي براي بهره‌گيري از انرژي‌هاي جديد و جايگزين نمودن انرژي‌هاي هيدروکربوري با آنها که هم امنيت دسترسي و هم انحصار تکنولوژيکي و مالکيت آن در اختيار کشورهاي غربي است. 3- افزايش چشم‌گير قيمت فرآورده‌هاي نفتي پالايشگاه‌ها و کارخانه‌هاي پتروشيمي در مقايسه با افزايش قيمت نفت که تنها به عنوان نمونه تا سال 2002 از حدود 900 پالايشگاه موجود در کل جهان حدود 460 پالايشگاه در آمريکا مشغول به کار بوده‌اند و کشورهاي صادر کننده نفت خود به شکل عمده نيازمند واردات فرآورده‌هاي نفتي از کشورهاي غربي شده‌اند. اين مقاله سعي دارد تا ضمن نگاهي تاريخي به نقش سازمان اوپك در قيمت‌گذاري نفت، به بررسي تاثير نوسانات قيمت نفت در خلال سال‌هاي اخير بر كشورهاي منطقه خليج فارس بپردازد.

قيمت نفت، بازار جهاني انرژي، اوپك، خليج فارس