شهروندی و اخلاق شهرنشینی از دیدگاه این خلدون

با پیدایش و گسترش شهرهای متعدد، تعدادی از دانشمندان در دوره های گوناگون به تحقیق و تتبع در وجوه مختلف زندگی شهری و تبیین شرایط، ویژگی ها و شاخص های شهر پرداخته اند که بیانگر این واقعیت است که از آغاز عمر شهرنشینی انسان، شاهد تحول شگرفی در آن ها طی قرون گذشته تا به امروز هستیم و چنین امری فقط در سایة کوشش، آگاهی و پیشرفت مستمر انسان امکانپذیر بوده است. لذا مکاتب علمی و انسانی موجود در دنیا نیز در طول پیدایش و تکامل خود، با محل زیست انسان، به ویژه شهر برخوردهای متفاوتی داشته و هر کدام از آن ها شرایط و ویژگی های خاصی را برای جایگاه زندگی انسان و ابعاد و خصوصیات مختلف آن تبیین کرده اند. دین مبین اسلام نیز از آغاز پیدایش خود در سرزمین حجاز و به وسیلة پیامبر گرامی آن به تدریج اصول و شرایط مشخص و معینی را برای محل زیست انسان تعیین و بیان کرده است. در کتاب آسمانی اسلام یعنی قرآن مجید نیز در آیات گوناگون از لغات مدینه و بلد به معنای شهر استفاده و اسامی مذکور بارها ذکر شده و افزون بر آن در آیات و احادیث به جای مانده از امامان معصوم(ع) همواره شهرنشینی مورد مدح و ستایش قرار گرفته است که آثار مکتوب بسیاری از عالمان دینی در خصوص شهر و تحولات مربوط به آن به جا مانده است. یکی از مهم ترین دانشمندانی که طی قرون گذشته به مسأله شهر و شهرنشینی پرداخته، عبدالرحمن بن محمد بن خلدون حضرمی فیلسوف و جامعه شناس قرون هشتم و نهم هجری است. او در شاهکار فلسفی خود به نام "المقدمه" تحقیق ارزشمندی در زمینة شهر، اصول، شرایط ایجاد و حفظ آن انجام داده و دارای نظریات خاصی در زمینة نگرش به شهر و شهرنشینی است. موقعیت تاریخی او در فرهنگ اسلامی و شرایط اجتماعی وی در طول حیاتش و مراتب سیاسی ای که در طول زندگی پیمود، او را بر آن داشت تا بتواند تاریخ را به شکل یک رشتة علمی در آورد و دانش نوینی به نام جامعه شناسی پایه گذاری کند. او از این راه توانست تا به شهر و خصوصیات آن از ابعاد گوناگون نگاهی نو و کاملاً دگرگون داشته باشد که پیشینیان وی هرگز قادر به انجام چنین کاری نبودند. از طرف دیگر او مورخی است که با تفسیر وضع موجود درصدد دریافت بهتر اوضاع گذشته برآمد و متقابلاً برای فهم بهتر حال به کنکاش در گذشته پرداخت که در این نوشتار به شهروندی و اخلاق و فرهنگ شهرنشینی از دیدگاه ابن خلدون پرداخته می شود.

شهر، شهروندی، شهرنشینی، ابن خلدون