چگونگی شکل گیری تمرکزگرایی در ایران – تهران قبل از انقلاب

پدیده تمرکزگرایی در ایران را می توان ناشی از دو مسئله دانست: یکی ترکیبی از میل به تمرکز ذاتی نظام سرمایه داری(عامل خارجی) در جهت تمرکز فرایند تولید و دیگری ناتوانی زیرساختی کشورهای ماقبل صنعتی یا جهان سوم(عامل داخلی) در جذب غیر متمرکز الگوی مصرف سرمایه داری. حاصل این جریان ها در نهایت به تمرکز شدید این نظام در جهان سوم منجر شده است. اتخاذ الگوی سرمایه داری، بکارگیری استراتژی قطب رشد و تکیه به درآمدهای نفتی و تزریق آن به قطب های انتخاب شده بالاخص تهران بعنوان پایتخت سیاسی- اداری کشور زمینه تمرکزگرایی فراهم گردیده و عدم تعادل و ناهماهنگی را رفته رفته فراهم و تشدید نموده است. تردیدی نیست که تهران متمرکز برخواسته از عوامل گوناگونی است که الگوی حکومتی متمرکز که بویژه با روی کار آمدن رضا شاه در کشور شکل گرفته است، مهمترین عامل تمرکز امور و تشدید آن در تهران به شمار می آید. عوامل اقتصادی، زیرساختی و خدماتی، جمعیتی و نیروی انسانی نیز بر تمرکزگرایی تهران دامن زده و به ایجاد فاصله قابل ملاحظه تهران از سایر شهرها و مناطق کشوری پرداخته اند. چرا که تهران؛ جمعیت، منابع و سرمایه گذاری ها را از فضای ملی به سوی خود سرریز می کند و در نتیجه به نوعی تعادل منطقه ای را به هم زده و چرخه ی نامطلوبی در تشدید ناپایداری بوجود آورده است. بنابراین به بررسی روند شکل گیری تمرکزگرایی در ایران و مرکز توجه آن تهران و عواملی که بر تمرکزگرایی دامن زده اند پرداخته می شود تا مشخص گردد که تهران تحت چه شرایطی به این وضعیت رسیده است.

حکومت متمرکز، تمرکزگرایی، عدم تعادل منطقه ای، برنامه های قبل از انقلاب، تهران